Heb je je ooit afgevraagd wat er op het oppervlak van andere sterren gebeurt?
Deze week hebben astronomen van het Leibniz Institute for Astrophysics (AIP) in Potsam Duitsland een verbazingwekkende animatie uitgebracht, die enorme zonnevlekactiviteit op de variabele ster XX Trianguli (HD 12545) laat zien. En hoewel er eerder ‘starspot’-activiteit op deze en andere sterren is waargenomen, is dit de eerste film die de evolutie van de oppervlakteactiviteit van sterren buiten ons zonnestelsel weergeeft.
'We kunnen onze eerste toepassing zien als een prototype voor toekomstige onderzoeken naar stellaire cycli, omdat het de voorspelling van een magnetische activiteitscyclus op een aanzienlijk kortere tijdschaal dan normaal mogelijk maakt', zegt Leibniz Institute for Astrophysics Potsdam-astronoom Andreas Kunstler in een recent persbericht .
De beelden waren het resultaat van een langetermijnanalyse van de ster, uitgevoerd met behulp van de dubbele STELLA (STELLar Activity)-robottelescopen op Tenerife op de Canarische Eilanden. De spectroscopische gegevens zijn verzameld over een periode van zes jaar, en deze video laat zien dat, terwijl andere sterren inderdaad zonnevlekkencycli hebben die vergelijkbaar zijn met onze zon, die van massieve sterren zoals XX Tri veel intenser zijn dan we ons hier in ons eigen zonnestelsel.
STELLA op jacht. Afbeelding tegoed:
Zelfs de grootste en dichtstbijzijnde sterren hebben een minuscule hoekdiameter - gemeten in milliboogseconden (mas, onze 1/1000ste van een boogseconde) - in grootte. We weten bijvoorbeeld uit experimenten met de timing van maanverduistering dat de heldere ster Antares op 550 lichtjaar afstand en 5 keer de straal van onze zon is ongeveer 41 mas groot. Op een geschatte afstand van 910 tot 1500 lichtjaar en 10 keer de straal van onze zon, is XX Tri waarschijnlijk vergelijkbaar, met een grootte van ongeveer 20 mas.
Dat is klein vanuit ons perspectief, hoewel de afgebeelde enorme sterrenvlek echt gigantisch moet zijn om van dichtbij te kunnen zien.
Om iets op die schaal af te beelden, gebruiken astronomen een techniek die bekend staat als Doppler-tomografie, verzameld uit spectra met hoge resolutie. Over een periode van zes jaar die een periode van juli 2006 tot april 2012 bestrijkt, werden 667 levensvatbare spectra verzameld, die 86 totale rotatieperioden voor de ster beslaan. Dat is overigens niet veel langer dan de gemiddelde equatoriale rotatieperiode van onze zon - onthoud, als een gasbal varieert de rotatieperiode van onze zon met de zonnebreedte - op ongeveer 22 dagen.
Onze relatief rustige gastster. Afbeelding tegoed: Dave Dickinson
De beelden die door het team zijn samengesteld, tonen een naar de pool toegekeerde, Mercator-projectie en een bolvormig 'echt beeld' van de ster. Het zou natuurlijk geweldig zijn om XX Tri van dichtbij te zien, als het niet een beetje intimiderend is met die enorme, boze vlekken op het oppervlak.
Bekijk de animatie en je kunt de veranderende morfologie van de vlekken zien, terwijl ze vergaan, samensmelten en weer onschadelijk maken. Hoe permanent is die enorme poolspot eigenlijk? Waarom zien we überhaupt vlekken op de pool van een ster als XX Tri, iets wat we op de zon nooit zien? Volgen andere sterren iets analoogs aan? Wet van Spörer en hun eigen versie van de 11-jarige zonnevlekkencyclus die we op Sol zien?
Mogelijkheden zoals die door STELLA worden gedemonstreerd, kunnen deze vragen binnenkort wijd openbreken. Samengesteld uit twee 1,2-meter robottelescopen die gezamenlijk worden beheerd door het Institute for Astrophysics in Potsdam en de Instituut voor Astrofysica van de Canarische Eilanden (IAC), combineert STELLA de capaciteit van een breedveld fotometrische imager met die van een spectrograaf met hoge resolutie, ideaal voor dit soort analyse van afgelegen stellaire oppervlakken.
Een diagram met de twee STELLA-instrumenten. Afbeelding tegoed: Leibniz Instituut voor Astrofysica Potsdam (AIP)
Hé, hier is een gek idee: zet STELLA los aan KIC 8462852 en kijk of de veronderstelde 'exo-kometen' of 'buitenaardse mega-structuren' opduiken ... hoewel het veel kleiner is dan XX Tri bij 1,4x zonsmassa, KIC 8462852 is ook ongeveer 1400 lichtjaar verwijderd, misschien gewoon uitvoerbaar met behulp van hoge resolutie spectroscopie…
De locatie van XX Tri (ook bekend als HIP 9630) aan de noordelijke hemel. Afbeelding tegoed: gemaakt door de auteur met behulp van Stellarium planetarium-software
Wil je XX Tri zelf zien? Een RS Canum Venaticorum variabele oranje reuzenster (spectraaltype K0 III) in het sterrenbeeld Triangulum de Driehoek , XX Tri schijnt op magnitude +8,5 en varieert meer dan ongeveer een halve magnitude in helderheid. De coördinaten zijn:
Rechte klimming: 2 uur 3 minuten 47 seconden
Declinatie: 35 Noord 35 minuten 29 seconden
Hoe meer we leren over andere sterren, hoe meer we begrijpen hoe we moeten leven met onze eigen, soms kalme, soms onstuimige gastheerster.
Lees meer over het merkwaardige geval van XX Trianguli:
- Op de Starspot-temperatuur van HD 12545
- HD 124545: Een studie in gevlektheid
- Spot evolutie op de Star XX Triangulum (sic)
Komt XX Trianguli je bekend voor? Dat kan zijn omdat het werd gekenmerkt als de Astronomy Picture of the Day, zoals 'afgebeeld' door de Coude Feed Telescope op Kitt Peak, lang geleden toen 2 november 2003 .